ช่วงที่ผมอาศัยอยู่ในญี่ปุ่นได้ประมาณสัปดาห์กว่าๆ ผมเดินเข้าไปในร้านสะดวกซื้อ มองหาของกินที่คุ้นปาก เพื่อบรรเทาอาการคิดถึงบ้านสักหน่อย ผมก็ได้ไปเจอกับสิ่งๆหนึ่ง หน้าตาคล้ายกับของกินที่ประเทศผม ผมลองกัดลงไปคำหนึ่ง แค่คำเดียว ผมก็ถูกจู่โจมจากน้ำตาล เนื้อครีมผสมที่หวานเลี่ยนอย่างไม่คาดคิด หวานชนิดที่วิลลี วองก้าต้องพูดออกมาเลยว่า มันอันตรายต่อสุขภาพ
ผมรักประเทศญี่ปุ่น ไล่ตั้งแต่ผู้คน ไปจนถึงขนมโมจิที่เต็มไปด้วยช็อคโกแลตและมาร์ชเมลโลว์ มันช่างเป็นสถานที่ที่น่าทึ่งจริงๆ แต่มันก็มีบางสิ่งที่ผมรับได้ ถึงแม้จะอยู่ห่างไกลจากบ้านผมที่อังกฤษมากก็ตาม ผมก็ยังรับได้ ขณะที่บางสิ่ง ยังทำใจให้คุ้นเคยกับมันได้ยากอยู่ เช่นเจ้าขนมปังที่เต็มไปด้วยน้ำตาล และครีมผสมรสชาติหวานเลี่ยนเป็นต้น
วันแรกในญี่ปุ่นของผมนั้น ผมเดินเข้าไปในร้านๆหนึ่งและสะดุ้งเข้ากับเสียงทักทายที่ผมคิดว่าทุกคนต้องเคยได้ยิน ผมยอมรับว่า สิ่งแรกที่ผมตอบกลับไปหลังจากที่เจ้าของร้าน และพนักงานร้านร้องพร้อมกันว่า “อิรัชไชมัตเสะ!” คือ “ขอโทษครับ ผมพูดภาษาญี่ปุ่นไม่เป็น” พนักงานทั้งร้านมองมาที่ผมด้วยสายตาที่งงงวย และพวกเราเห็นพ้องต้องกันว่า อย่าพูดถึงมันอีก แต่ตอนนี้ผมยืดอกรับเลย คิดซะว่าเรากำลังรับพระราชประกาศอยู่ก็เหมาะดี
แม้ว่า วัฒนธรรมในหลายๆแง่มุมของญี่ปุ่นจะเป็นอะไรที่ง่ายต่อการทำความคุ้นเคย แต่ก็ยังมีอีกแง่มุม ที่ผมคิดว่าชาตินี้คงไม่มีวันเข้าใจแน่นอน ผมเชื่อว่าชาวต่างชาติที่มาตั้งรกรากที่นี่ต้องคิดแบบเดียวกับผม ตั้งแต่วิธีรับประทานอาหาร จนไปถึงวิธีการจาม นี่คือลักษณะเฉพาะตัวที่แปลกประหลาดของญี่ปุ่นที่ทำให้ผมงงงวยมาจนทุกวันนี้
1.เรื่องของก๋วยเตี๋ยว
ตั้งแต่ผมเติบโต และก้าวเข้ามาในโลกของผู้ใหญ่ และสามารถทำอาหารเลี้ยงชีพตัวเองได้แล้วนั้น ผมเรียนรู้มาว่ามีอยู่สองสิ่งที่สำคัญอย่างมากในการรับประทานอาหาร: เคี้ยวอาหารต้องปิดปากให้สนิท และกะหล่ำปลีบรัสเซลล์เป็นสิ่งที่ชั่วร้าย และต้องถูกชำระล้างด้วยไฟบรรลัยกัลป์
ดังนั้น สำหรับผมแล้ว การรับประทานควรมีกิริยาสงบเงียบ การที่ต้องร้องตะโกนออกมาเสียงดังๆให้กับแขกร่วมโต๊ะ เพื่อทำให้เห็นว่าคุณเอร็ดอร่อยกับมื้ออาหารมากแค่ไหนนั้น เป็นสิ่งที่แย่ เราทำเพียงแค่พยักหน้าให้เล็กน้อย หรือคุณจะเก็บไปวิจารณ์กันสนุกปากในกูเกิ้ลแมปก็แล้วแต่คุณ อย่างไรก็ตาม เมื่อผมมาที่ประเทศญี่ปุ่น สิ่งที่ผมรับได้รับการปลูกฝังมา มันกลับตรงกันข้ามกันหมด อันที่จริง มันออกจะดุเดือดด้วยซ้ำ เมื่อคุณกำลังทานราเมนอยู่ คุณควรจะสูดเส้นราเมนให้เสียงดังๆเข้าไว้ ผมได้ยินมาว่าการทำแบบนี้แสดงให้เห็นว่า คุณเอร็ดอร่อยกับมื้ออาหารนี้ และเป็นการกล่าวชื่นชมเชฟทำอาหารทางอ้อมด้วย
หรือมันจะเป็นการทำให้อาหารอร่อยขึ้น โดยการสูดอากาศเข้าปอด พร้อมกับเส้นราเมนและน้ำซุปก็เป็นได้ การที่ทำแบบนี้จะช่วยให้ลิ้นของคุณไม่พอง และสร้างความชุ่มชื่นให้กับรสอาหาร หรือการสูดเส้นราเมนจนสุดเส้น (ถ้าทำได้อย่างถูกต้องละนะ) เพื่อให้เส้นสะบัดขึ้นเหมือน “แส้” และน้ำซุปก็จะกระเด็นติดเสื้อและเนคไทของคุณเต็มไปหมด เป็นทักษะที่เราชาวต่างชาติทำได้ยากนัก ผมยังไม่เข้าใจและสงสัยอยู่ดีว่าทำไมไม่รอให้มันเย็นก่อน แล้วค่อยทานล่ะ
2.เอกสาร เอกสาร และเอกสาร
รู้ไหมผมชอบอะไร? นั่งประทับตราชื่อของผมเป็นครั้งที่ 55 ในวันหนึ่งๆ และก็นั่งกรอกเอกสารฉบับที่ 98 ประเทศญี่ปุ่นเป็นดินแดนที่ข้าราชเข้ามาเพื่อเกษียณอายุกัน
สำหรับสิ่งที่งี่เง่าที่สุด คือผมต้องเตรียมพร้อมทั้งมือสองข้าง และจิตใจให้มั่นคง เพื่อรอรับการมาของกองเอกสารเท่าภูเขา แต่ก็อีกนั่นแหละ บางทีผมอาจพลาดความสนุกของการประทับตราด้วย อินคัน (ตราประทับส่วนตัว) ที่จุ่มลงในหมึก และกดมันลงไปบนรอยพับกระดาษที่เฉียบคมก็เป็นได้ ถ้าไม่ได้มาที่นี่ นี่คืออีกทักษะหนึ่งที่ดูเหมือนง่ายแต่ก็ยังมีวิธีการในแบบของมันเอง เช่นเดียวกับหลายสิ่งหลายอย่างในญี่ปุ่นเช่นกัน
3.“จมูกยาวๆ” นั่น คืออะไรกันน่ะ?
คุณเคยได้ยินคนมาพูดกับคุณว่า “โห จมูกคุณยาวจัง” และคุณก็รู้สึกหัวเสียมากๆไหม? มันอาจเป็นเรื่องที่แปลก ที่จะมาพูดกันแบบนั้น แต่ชาวต่างชาติหลายต่อหลายคนจะเจอกับความคิดเห็นที่ท้ายสุดลงเอยเป็นคำชมไปซะได้ แม้จะรู้สึกอึดอัดใจหรือผิดที่ผิดเวลาก็ตาม
มันเป็นสิ่งที่คนญี่ปุ่นใช้เพื่อเริ่มบทสนทนา แต่ มันไม่มีทางที่คุณจะทำใจให้ชินกับมันได้ ในบางครั้ง การมีคนมาแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับรูปร่างหน้าตาของคุณก็เป็นเหมือนการนับถือ ภูมิใจในตนเอง มีคนบอกว่าตาผมเป็นสีฟ้า และผมไปเจอกับเด็กคนหนึ่งผู้ซึ่งอยากได้ลูกตาสองข้างของผม หลังจากที่เขาบอกผมว่า เขารู้ที่อยู่ของผม และเมื่อเร็วๆนี้ก็มีคนมาบอกผมอีกว่า จมูกของยาวเป็นสันอย่างกับริมฝั่งของแม่น้ำยังไงยังงั้น
ขณะที่ผมก็ยังไม่เข้าใจสิ่งเหล่านี้อย่างถ่องแท้สักที ดังนั้น สิ่งที่สามารถเอาชนะความแปลกประหลาดแบบนี้ได้ ก็คือการยอมรับมัน
4.เบียร์และของมึนเมา
ในฝั่งตะวันตก การรินเบียร์ให้มีส่วนของ “หัวบียร์” (คุณก็รู้ ไอ้พวกฟองเบียร์อะไรนั่นแหละ) ให้น้อยที่สุดนั้น เป็นเรื่องที่รู้กันอยู่แก่ใจของเหล่านักดื่มที่นั่น
แต่ในญี่ปุ่นั้น มันตรงกันข้ามกันเลย บางครั้ง พวกเขาจะใส่ฟองขาวๆ ลงบนหัวแก้วเพื่อความสวยงาม ผมเข้าใจ มันดูดี แต่มันทำให้การดื่มดูติดๆขัดๆ เพราะเราต้องยกแก้วเบียร์แล้วกระดกผ่านฟองขาวๆที่หนาเกือบนิ้วเพื่อไปให้ถึงตัวเบียร์ให้ได้ ถึงการทำแบบนี้มันจะทำให้ฟองติดริมฝีปากเราจนดูเหมือนมีหนวดก็ตาม
ในขณะที่ฝั่งตะวันตกส่วนใหญ่อาจเห็นด้วยกับสิ่งที่ผมกำลังจะสื่อ ทางฝั่งคนญี่ปุ่นก็คงตกใจไม่ใช่น้อยเมื่อไปเที่ยวต่างประเทศ แล้วเจอเบียร์หัวโล้นของทางนั้นเข้า
5.การห้ามจาม
การจามถือเป็นสิ่งจำเป็นกับชีวิต เราทุกคนก็เคยจามกัน โดยเฉพาะในช่วงที่ไข้หวัดระบาด หรือช่วงหน้าหนาว หน้าร้อน และหน้าที่มีแต่ฝุ่นละอองเต็มไปหมด
ที่ประเทศอังกฤษ ขั้นตอนมาตรฐานของการจาม ตามรับสั่งขององค์ราชินี คือต้องออกไปนอกห้องก่อน แล้วค่อยจาม หรือถ้าออกไปไม่ได้ ก็ให้จามอย่างเงียบๆขณะที่ทุกคนในห้องพร้อมกันส่งสายตารังเกียจใส่คุณ อย่างไรก็ตาม ที่ญี่ปุ่น ดูเหมือนจะตรงกันข้ามอีกแล้ว แม้เพียงแค่คิดอยากจามใส่กระดาษทิชชู่ ก็อาจถูกตบเข้าที่ข้อมือ 10 ครั้ง พร้อมกับตั๋วเที่ยวเดียวออกจากประเทศไปเลย หลายคนเลยเลือกที่จะสูดหายใจกลับเข้าไปดังๆ เพื่อไม่ให้จามออกมาแทน และการใช้กระดาษทิชชู่ ไม่ว่าจะอยู่ในสถานการณ์ไหนก็ตาม คุณจะถูกมองว่าหยาบคายทันที หรือนี่ผมกำลังเข้าแข่งขัน การกลั้นจาม โดยที่ผมยังไม่รู้ตัวใช่ไหมเนี่ย? มีใครให้มากกว่านี้มั้ยครับ?